Wydawca treści Wydawca treści

HISTORIA NADLEŚNICTWA CZARNA BIAŁOSTOCKA

I ZIEM WCHODZĄCYCH W JEGO SKŁAD

Najstarsze odnalezione ślady osadnictwa pochodzą sprzed ok. 10000 lat. Klimat jaki wtedy panował powodował rozwój roślinności typu tundrowego z kępami brzóz i wkraczającą sosną. Jedynym dużym zwierzęciem był renifer.

Stopniowo ocieplający się klimat pozwala na wkraczanie lasu typu tajga oraz rozwój łosia i jelenia.

Ocieplenie klimatu w okresie atlantyckim pozwala na rozpoczęcie uprawy roli i hodowli (ok. 4000 lat). Największy rozwój osadnictwa następuje w epoce brązy ok. 3000 lat temu.

Obszar Puszczy Knyszyńskiej był naturalną granicą pomiędzy plemionami na przełomie er i w pierwszych wiekach naszej ery. Również w początkach państwowości polskiej teren ten stanowił pogranicze Rusi, Litwy i Mazowsza.

Wiek XIII i XIV to długotrwałe walki o prawa do tych terenów pomiędzy Jaćwingami, Prusami, Mazowszanami i Rusinami, a później pomiędzy Litwinami i Krzyżakami. Ziemie te przypadają w ostateczności Litwie i pozostają pod jej jurysdykcją do III rozbioru Polski w 1795 r.

W latach 1469-1476 olbrzymi obszar lasu pomiędzy Bugiem a Niemnem podzielono na tak zwane puszcze, które były podległe poszczególnym zamkom i dworom panującego. Największy teren leśny od doliny Supraśli po Czarną Hańczę podporządkowano zamkowi grodzieńskiemu i nazwano Puszczą Grodzieńską, którą zarządzał wówczas starosta grodzieński i jego urzędnik – leśniczy. Skład gatunkowy drzewostanów Puszczy Grodzieńskiej podobny był obecnemu. W części północnej przeważały lasy jesionowo-dębowe.

Rozległy obszar puszczy królewsko–hospodarskich, stopniowo kurczył się pod naporem osadnictwa spod Grodna. Kolonizacja tych terenów doprowadziła do podziału olbrzymiej Puszczy Grodzieńskiej na mniejsze jednostki: Puszczę Perstuńską, Przełomską, Nowodworską, oraz cztery mniejsze Kuźnicką, Molawicką, Odelską i Kryńską.

W 1524 roku większą część obszaru Puszczy Grodzieńskiej, wraz z dworami w Sokołdzie i Molawicy, król Zygmunt Stary oddał żonie, królowej Bonie. Królowa przeprowadziła na terenie puszczy reformy, zwane „pomiarą włóczną" – komasacja i pomierzenie na włóki i morgi gruntów skarbowych, scalenie rozproszonych osad jednodworczych w zwarte i duże wsie-ulicówki, wprowadzenie trójpolówki, itp. Na potrzeby osadnictwa na polecenie Bony założono w 1536 roku miasto Kuźnicę, a przed 1539 rokiem Nowy Dwór. Z tego okresu pochodzą też wsie położone wzdłuż szosy Sokółka – Lipsk i Korycin – Suchowola.

Sprawy związane z administracją puszcz na Litwie określił Zygmunt August w dokumencie „Ustawa leśniczym" wydanym w 1568 roku w Knyszynie. Początki administracji leśnej związane były głównie z organizacją służby łowieckiej, czego następstwem było utworzenie ostępów łownych. Oddzielonymi wówczas od powiatów i starostw puszczami zaczął władać leśniczy, który stał się najważniejszym urzędnikiem w administracji leśnej. Do bezpośredniego zarządu puszczą miał on urzędnika zwanego podleśnym. Istniała też stała służba leśna podległa leśniczemu – osocznicy i strzelcy. Osocznicy, strzelcy a także bartnicy zajmujący się pozyskaniem miodu i wosku oraz bobrownicy, którzy zapewniali dostawy bobrów na stół królewski stanowili tzw. ludność służebną. Po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 roku wszystkie leśnictwa przeszły na własność państwa i były wydzierżawione różnym dygnitarzom. Zygmunt III Waza dokonał w 1588 roku zasadniczej reorganizacji dóbr królewskich w wyniku czego dobra grodzieńskie stały się dobrami stołowymi (dającymi dochód dla dworu królewskiego) i nazwano je ekonomią grodzieńską.

Na przełomie XVI/XVII wieku rozpoczęto zasiedlanie zachodnich obrzeży Puszczy Grodzieńskiej wzdłuż rzeki Brzozówki. Osadnikami byli przybysze spod Goniądza, Knyszyna i Białegostoku, bardziej spolszczeni niż osadnicy ze wschodu.

Puszcze królewskie na Litwie ulegały ciągłym wyrębom związanym z intensywną, często niekontrolowaną eksploatacją, która czyniła nie mniejsze spustoszenie w lasach skarbowych niż postępujące w głąb puszczy osadnictwo. Do najbardziej rabunkowych form XVI/XVIII-wiecznej eksploatacji lasów należało: popielarstwo, potażnictwo, smolarstwo, dziegdziarstwo, węglarstwo oraz wyrób różnego rodzaju klepki. W zależności od rodzaju wyrabianego surowca, puszcze dzielono na czarne i borowe. Las czarny był to drzewostan liściasty, który był przydatny, np. do wyrobu klepki, zaś puszczą borową nazywano drzewostan iglasty. Liczne w tym okresie „rozróbki" leśne, czyli różne zręby, wycinki, przetrzeby, nazywane były pasiekami lub ladami i gdy zostały całkowicie wykarczowane, zamieniano je na pola uprawne albo przeznaczano pod nowe osady.

Po dawnych „przeróbkach" puszczańskich pozostały nazwy wielu wsi, np. Popiołówka (od wypalania popiołów), Łubianka (od wyrobu łubu z kory lipowej na koszyki-łubianki), Smolanka (od pędzenia smoły), Rozedranka (prawdopodobnie od darcia dranic, dranek) itp.

W nowej fali osadnictwa w XVIII wieku wśród wielu wsi powstaje również miasto Janów. W leśnictwie nowodworskim kolonizacja doprowadziła do całkowitej likwidacji puszczy między rzekami Sidrą i Brzozową. W drugiej połowie XVIII wieku powstały nowe miasta Dąbrowa i Suchowola oraz rozwinęły się starsze ośrodki: Kuźnica, Sokółka, Korycin, Janów. U schyłku Rzeczypospolitej tereny leśne ekonomii grodzieńskiej nosiły nazwę Puszczy Królewskiej. Po upadku Rzeczypospolitej tereny te weszły w skład Królestwa Polskiego i stanowiły własność państwa. Po zlikwidowaniu Księstwa Warszawskiego na mocy pokoju zawartego w Tylży znalazły się pod zaborem Cesarstwa Rosyjskiego. Lasy dzisiejszego Nadleśnictwa Czarna Białostocka weszły w skład utworzonego obwodu białostockiego, który w latach 40-tych XIX wieku wcielono do guberni grodzieńskiej. Jako jedno z 16 leśnictw guberni grodzieńskiej funkcjonowało na tym terenie leśnictwo Sokółka, które podzielone było na objazdy a te z kolei na obchody. Funkcję służby osocznickiej (na której opierała się ochrona puszcz królewskich szczebla podstawowego) zniesionej ostatecznie w 1869 roku przejęli gajowi. Służby leśne w XIX wieku były mniej liczne i gorzej zorganizowane od tych z XVI-XVIII wieku.

W 1776 roku powstało jedno leśnictwo bobrzańskie z siedzibą w Trzyrzeczkach (n/Biebrzą), które nadzorowało na południe od Biebrzy już tylko kwatery leśne: sokólską i nowodworską. Taki podział przetrwał do upadku państwa polskiego w 1795 roku. Z dawnego obszaru Puszczy Grodzieńskiej zachowały się niewielkie fragmenty we współczesnych kompleksach leśnych nazwanych Puszczą Augustowską i Buksztelską.

W XIX wieku nie prowadzono już osadnictwa na szeroką skalę kosztem terenów puszczańskich. Nowe wsie powstawały przede wszystkim wskutek rozwoju przemysłu leśnego. Najsilniej nowe osadnictwo rozwinęło się na polanach koło Czarnej Wsi. Wśród powstałych w tym czasie wsi była położona przy trasie kolei warszawsko-petersburskiej Stacja Czarna Wieś – dziś miasto Czarna Białostocka.

W latach 1848-1858 miało miejsce pierwsze urządzenie lasu. Utworzono obręby: dębowe ze 180-letnią koleją rębności, sosnowe ze 120-letnią koleją rębności, świerkowe ze 100÷120-letnią koleją rębności i olszowe z 30÷60-letnią koleją rębności.

Następne urządzenie miało miejsce w latach 1880-1890. nastąpiło zmniejszenie oddziałów z 200 ha na 100 hektarowe.

Do 1910 r. głównym sposobem zagospodarowania była rębnia dzielnicowo-obiegowa. Wycięte zręby odnawiano sztucznie lub pozostawiano pod odnowienia naturalne, a niektóre powierzchnie zrębów oddawano na okres 2-3 lat pod gospodarkę rolną.

I wojna światowa przyniosła dotkliwe zniszczenia i rabunkową eksploatację drzewostanów. Rok 1914-15 to przemarsze wojsk, walki, pożary i masowa wycinka drzew przy budowie okopów i wykładaniu dróg. Niemcy jesienią 1915 roku rozpoczęły trwającą do 1918 roku planową, forsowną eksploatację. W samym Nadleśnictwie Złota Wieś wyrąbano w tym czasie 1500 ha drzewostanów zrębami zupełnymi w układzie ostępowym względnie kulisowym. Z tego okresu pochodzą duże powierzchnie drzewostanów z panującą brzozą i osiką. W celu usprawnienia i przyspieszenia transportu drewna w 1916 roku rozpoczęto budowę leśnej kolejki wąskotorowej. W tym czasie powstały też duże tartaki w Czarnej Wsi i Czarnym Bloku, miejscowościach położonych przy warszawsko-petersburskiej linii kolejowej. Stały się one głównymi węzłami rozwijającej się w szybkim tempie kolejki leśnej.

W 1918 roku po powstaniu Państwa Polskiego na terenach dzisiejszego Nadleśnictwa Czarna Białostocka utworzone zostały 3 nadleśnictwa: Czarna Wieś (od 1962 roku Czarna Białostocka), Kumiałka (z obrębami Lebiedzin i Romanówka) oraz Złota Wieś. Ich zasięg był zbliżony do zasięgu dzisiejszych obrębów leśnych wchodzących w skład obecnego nadleśnictwa.

W okresie międzywojennym wschodnią część dzisiejszej Puszczy Knyszyńskiej rozciągającą się na wschód od Brzozowej i Czarnej, zwano Puszczą Buksztelską. Nazwa ta przyjęła się od powstałej w XVIII wieku stacji pocztowej usytuowanej przy nowopowstałym wówczas szlaku komunikacyjnym między Warszawą a Grodnem. Cały obszar dzisiejszej Puszczy Knyszyńskiej zwany był Puszczą Knyszyńsko-Buksztelską.

W latach 1934-39 na terenie Nadleśnictwa Złota Wieś istniał rezerwat żubro-bizonów.

II wojna światowa spowodowała mniejsze straty drzewostanu niż pierwsza, ale i tak były one bardzo dotkliwe. Przypadająca na lata 1939-44 okupacja sowiecko-niemiecka przyniosła rabunkową i dewastacyjną gospodarkę.

W okresie 1945-52 zagospodarowanie lasu oparto o wyniki prowizorycznych tabel klas wieku. W 1951 r. we wszystkich trzech nadleśnictwach: Czarna Wieś, Złota Wieś, Kumiałka przeprowadzono prowizoryczne urządzenie lasu.

W 1960 r. w trakcie definitywnego urządzenia lasu pracownia geodezyjna Biura Urządzania Lasu pomierzyła i zastabilizowała granice Nadleśnictwa Czarna Wieś i Kumiałka, a w 1962 r. granice Nadleśnictwa Złota Wieś. W trakcie prac z Nadleśnictwa Kumiałka oddano leśnictwo Trzyrzeczki nowoutworzonemu Nadleśnictwu Sztabin. Zaś w 1962 r. zmieniono nazwę Nadleśnictwa Czarna Wieś na Nadleśnictwo Czarna Białostocka.

1971 r. I rewizja urządzenia lasu.

30 czerwca 1972 r. Zarządzeniem nr 2 Dyrektora Okręgowego Zarządu Lasów Państwowych w Białymstoku, zlikwidowano Nadleśnictwa Złota Wieś i Kumiałka, a zwiększono terytorium Nadleśnictwa Czarna Białostocka. Na mocy tego zarządzenia dotychczasowe nadleśnictwa zyskały status obrębów leśnych.

W 1978 r. dołączono do nadleśnictwa powierzchnie trzech leśnictwa z byłego Nadleśnictwa Sztabin oraz uroczyska Pomarlica z Nadleśnictwa Płaska.

1986 r. II rewizja urządzenia lasu.

1996 r. III rewizja urządzenia lasu.

2006 r. IV rewizja urządzenia lasu.

W możliwym do odtworzenia ciągu historycznym nadleśnictwami wchodzącymi dziś
w skład Nadleśnictwa Czarna Białostocka kierowali kolejno:

Nadleśnictwo Czarna Białostocka (do czasu reorganizacji)

- Kucharek

- Stanisław Bitoft (p.o)

- Witkowski

- Jarosław Małajny (od 1953)

Nadleśnictwo Kumiałka (do czasu reorganizacji)

- Stanisław Łabecki (1929-1939)