100 lat Lasów Państwowych

Ocenia się, że lesistość ziem polskich przed zaborami wynosiła ok. 37%, po 123 latach niewoli pozostało ok. 23%. Działalność zaborców: Prus, Austrii i Rosji polegała na intensywnej eksploatacji polskiej gospodarki, dzięki czemu Rzeczpospolita straciła ok. 1,7 mln ha lasów.

Pomimo zakończenia I wojny światowej i protestów władz rodzącego się państwa polskiego okupant nie zrezygnował z grabieży. Władze niemieckie domagały się zapłaty za opuszczenie nie swoich terenów, wcześniej zajmowanych przez Rosję. W połowie października 1918 r. niemalże siłą zaczęto odbierać lasy austriackiemu i niemieckiemu zaborcy. Spadek pozostawiony po różnych modelach gospodarowania należało scalić w jedną strukturę. Niepewna sytuacja młodego państwa powodowała kontynuację wyrębów, w wyniku czego zniknęło ponad 315 tys. ha lasów.

Podczas działań wojennych Puszcza Knyszyńska poddana została dewastacyjnej trzebieży przez dwóch okupantów: Rosję i Niemcy. Niemcy wybudowali liczne tartaki na terenie obecnego Nadleśnictwa Czarna Białostocka i poprowadzili w głąb puszczy kilometry kolejki wąskotorowej. Samo przeprowadzenie kolejki wiązało się z wycięciem znacznej ilości drzew, szczególnie dębiny. Praktycznie wycięto większą część Puszczy Kuźnickiej, Nowodworskiej, Malawickiej, Kryńskiej, Odelskiej powstałych na początku XVI w. z rozpadu dawnej Puszczy Grodzieńskiej. Tylko w Nadleśnictwie Złota Wieś wyrąbano 1500 ha lasów. W 1918 roku na terenach zarządzanych obecnie przez Nadleśnictwo Czarna Białostocka utworzono trzy nadleśnictwa: Czarna Wieś, Kumiałka oraz Złota Wieś. Sytuacja po administracji rosyjskiej była najgorsza, gdyż wycofujący się zaborca zabrał lub zniszczył całą dokumentację. Aby móc rozsądnie gospodarować należało ustalić w jakim stanie są lasy i jaką zajmują powierzchnię. Puszcza Knyszyńska nosiła wówczas nazwę Puszczy Knyszyńsko-Buksztelskiej od powstałej w XVIII wieku stacji pocztowej przy kolei Warszawsko-Petersburskiej.

W 1924 r. prezydent RP wydał rozporządzenie o statucie przedsiębiorstwa ,,Polskie Lasy Państwowe”. Wyodrębniono wówczas gałąź administracji lasów państwowych podległą administracji państwowej. Przedsiębiorstwo ,,Polskie Lasy Państwowe” funkcjonowało na podstawie planu urządzeniowego przynosząc zyski państwu, dbając jednocześnie o racjonalny rozwój lasów. W tym czasie duże zasługi dla rozwoju leśnictwa położył pierwszy dyrektor Lasów Państwowych Adam Loret. Wizja znakomicie wykształconego leśnika była ponadczasowa, uwzględniała znaczenie ochronne lasów, a nie tylko stronę ekonomiczną. W swoim autorskim programie ochrony podkreślił ogromne znaczenie lasu w ,,życiu narodu” i wpływu na klimat, na ochronę gleby i zdrowotności.

NA TERENIE LASÓW PAŃSTWOWYCH ZNAJDOWAŁO SIĘ AŻ 95 PROC. WSZYSTKICH OBSZARÓW CHRONIONYCH.

W 1921 R. LASÓW OCHRONNYCH BYŁO OK. 40 TYS. HA, A W 1934 R. JUŻ OK. 523 TYS. HA.

DO 1939 R. POWSTAŁO TAKŻE 186 REZERWATÓW O ŁĄCZNEJ POWIERZCHNI PONAD 28 TYS. HA.

W LATACH 1934-1939 NA TERENIE NADLEŚNICTWA ZŁOTA WIEŚ ISTNIAŁ REZERWAT ŻUBRO-BIZONÓW.

Rozwój gospodarczy kraju utrudniało poczucie zagrożenia ze strony dwóch sąsiadów Niemiec i Rosji. W 1933 r. założono Przysposobienie Wojskowe Leśników, które polegało na szkoleniu wojskowym i działalności patriotycznej. Do wybuchu II wojny światowej prawie każdy leśnik ukończył kurs PWL. Gdy wybuchła wojna, leśnicy stanęli do obrony kraju. Walczyli na wielu frontach i działali w konspiracji w różnych formacjach. Nazwiska 724 leśników można znaleźć na Liście Katyńskiej, wielu zginęło na Syberii, gdzie, jak wynika z szacunków IPN, wywieziono ok. 800 tys. leśników podczas czterech deportacji. Szacuje się, że wkraczający we wrześniu 1939 r. czerwonoarmiści zamordowali około 3 tys. leśników.

Straty w drzewostanie polskich lasów wyniosły 2,5 mld złotych i były większe niż po pierwszej wojnie. Narzucenie ustroju komunistycznego przyniosło głębokie zmiany przyczyniające się do nieograniczonego rabunku i dewastacji gospodarki. Kolejni dyrektorzy Lasów Państwowych nie spełniali oczekiwań zgodnego z centralnym planowaniem zakładającym coroczne zwiększanie wyrębu drzew.

W 1951 r. we wszystkich trzech nadleśnictwach: Czarna Wieś, Złota Wieś, Kumiałka przeprowadzono prowizoryczne urządzanie lasu oparte na prowizorycznej tabeli klas wieku. Straty drzewostanu w czasie II wojny w połączeniu z samowolnym wyrębem miejscowej ludności, przyniosły ogromne spustoszenia, w samym tylko nadleśnictwie Czarna Wieś zniknęło 70000 m3   drewna. W latach 60-tych pomierzono i ustabilizowano granice nadleśnictw, a w 1972 połączono w jedno Nadleśnictwo Czarna Białostocka. Dotychczasowe nadleśnictwa zyskały status obrębów leśnych. Kolejne rewizje urządzenia lasu przyniosły zmiany podziałów powierzchniowych, zmiany numeracji oddziałów i stabilizację granic.

Lasy osłabione działalnością zaborców, działaniami wojennymi, hodowlą monokultur sosnowych i świerkowych z nasion niewiadomego pochodzenia podatne były na gradację szkodników, pożary i huragany. Początek reform leśnictwa i jego zrównoważonego gospodarowania w latach osiemdziesiątych był kontynuacją działań Leśników. Pomimo zawirowań politycznych prowadzono rozsądną gospodarkę leśną charakteryzującą nowoczesne leśnictwo, zwiększając tym samym lesistość kraju. Dążono do ochrony środowiska leśnego, oraz utworzenia Banku Genów dla przechowywania w pełni wartościowych nasion pochodzących z doborowych drzew. W 1991 r. uchwalono ustawę o lasach, na mocy której powołano Państwowe Gospodarstwo Leśne LP samofinansujące i nieposiadające osobowości prawnej. Transformacja ustrojowa przeobraziła Lasy Państwowe z molocha centralnie sterowanego w nowoczesną firmę realizującą programy ochrony bioróżnorodności i zrównoważonego rozwoju. Etap wejścia w struktury Unii Europejskiej przyniósł kolejne programy mające na celu ochronę siedlisk cennych przyrodniczo, ochronę dzikiego ptactwa i zwierząt.

Lata 1970-90 w Nadleśnictwie Czarna Białostocka to czas znaczących zmian i intensywnej pracy. Na znacznej powierzchni drzewostanów stwierdzono występowanie pędzika przedzimka i zwójki zieloneczki, co skutkowało koniecznością oprysku na powierzchni ponad 2,5 tysiąca hektarów. W latach 1978-1979 w wyniku okiści zniszczonych zostało 1300 ha młodników oraz 752 ha drzewostanów II klasy wieku. Silne wiatry i burze w 1981 poważnie uszkodziły i osłabiły lasy nadleśnictwa co spowodowało gwałtowny rozwój korników i cetyńców. W 1986 roku  wystąpiła kolejny raz okiść, a w latach 1996-2005 kolejna gradacja kornika drukarza. Działająca do 1986 roku stara wyłuszczarnia nasion została zastąpiona nowoczesnym zakładem, w którym do dzisiaj pozyskuje się nasiona z szyszek. W tym celu zmodernizowano budynki dawnej parowozowni i warsztatów kolejowych, zlikwidowano rozjazdy kolejki wąskotorowej. Kompleks budynków starej wyłuszczarni zamieniono w Ośrodek Edukacji Leśnej a budynek dawnej przychodni zdrowia wyremontowano i przeznaczono na salę narad. Modernizacji poddano również budynki gospodarcze, w których przechowuje się maszyny i urządzenia przeznaczone do produkcji szkółkarskiej. Powierzchnia gruntów nadleśnictwa wynosi obecnie 26115,82 ha, składa się z trzech obrębów, dziewiętnastu leśnictw i gospodarstwa nasienno-szkółkarskiego. Na terenie nadleśnictwa znajdują się cztery rezerwaty i liczne strefy ochronne.

Zgodnie z ustawą Lasy Państwowe są zobowiązane do przygotowania dziesięcioletnich Planów Urządzenia Lasu. Na terenie Nadleśnictwa Czarna Białostocka jest to już szósty cykl urządzania lasu. Na jego podstawie nadleśniczy zobowiązany jest prowadzić gospodarkę leśną w rozpoczynającym się okresie gospodarczym uwzględniając standardy przyjęte dla zrównoważonego rozwoju.

W lasach Puszczy Knyszyńskiej do dzisiaj można znaleźć ,,pamiątki” z okresu wojny. Jedną z nich są fundamenty dawnej siedziby Nadleśnictwa Złota Wieś. Spalone gajówki, tory kolejowe, groby żołnierzy różnej narodowości, pozostałości po okopach i wciąż żywa pamięć rodzin prześladowanych przodków. Znajduje się tu wiele głazów i krzyży upamiętniających powstania, wojny i powojenną działalność konspiracyjną. Są to szczególne miejsca, które w Narodowe Święto Niepodległości odwiedzają leśnicy. 11 listopada świętowaliśmy 105 rocznicę odzyskania niepodległości, 29 listopada 193 rocznicę wybuchu Powstania Listopadowego, a w 2024 roku będziemy obchodzić jubileusz stulecia Lasów Państwowych.